ارض التتار

معلومة
سيارة سمارة الروسية المنتشر منها في سورية هي صناعة تتارية
معملها في مدينة سمارة في تتار ستان (samara)

معلومة حلوة بدي اشتريلي وحدة من سيارات سمارة :-)

نموذج عن اللغة التركية الرسمية المستخدمة في القرم
هذا النص عبارة عن خطاب رسمي في الجامعة يتكلم عن تاريخ اللغة التاتارية القرمية
للمزيد من الإطلاع راجع الموقع الخاص بتتار القرم

http://www.qirim.net/reportaj.aspx?id=6

Ankara şeerinde, Gazi Universitetınde çalışqan Dr. Zühal Yüksel’nen subetleştik. Zühal Ocapçe, Qırım Devlet Müendislik Pedagoji Üniversitetinde Qırım Tatar Tili ve Edebiyatı-Türk Tili ve Edebiyatı Bölügünün qurucularındandır, künümuznüñ sayılı Qırım Tatar tili alimlerinden biri olğan Zühal Ocapçemiz, unuttıq degenimiz Ana Tilimizni yañıdan yaşatmaq içün epimizge umut bere. Reportajnı sizlerge tavsiye etemiz...

QIRIM.net – Qırım’ğa maarif işleri içün ketmek fikri aqlıñızğa ne zaman, niçün, nasıl keldi? Maqsatlarınız ne edi?

Zühal Yüksel - Menim ata dedem 1880’li yıllarda Qırımdan Dobrucağa köçüp kelgenler. Ebet olar Dobrucanın alması, armutı yahşı ola eken dep Qırımdan çıqmağanlar. Qırımdan çıqmağa mecbur olğanları içün, nesilimiz coyulmasın dep çıqqanlar. Lâkin epimizniñ de bilgenimiz kibi, olar Qırımdan pek balaban gruppalar olıp köçkenler. Elbette bu köçler Qırımda Qırım Tatarlarınıñ sayısını pek azlaştırğan ve Qırımda qalğan Qırım Tatarları içün bu vaqıttan soñ yaşayış ketkete qıyınlaşqan. Men bellesem babamnıñ tesirinen bu qıyınlıqlarnı daa balalığımdan berli içimde tuya edim. Balalığımda, eger de ata dedelerimiz köçmegen olsa ediler belkim de Qırımda yaşayış daa bir yengil olur edi dep tüşüne edim. Şimdi de özüm Qırımğa ketip çalışıp bu borçnı tölemege mecburım dep uylayım. Qırımda Tatar sayısı ne qadar çoq olsa, Tatarlar o qadar raat olurlar. Men bellesem başta Türkiyede yaşağan Qırım tatarları özlerini Qırımğa ketmege mecbur körmeleri kerek. Biz birbirimizden ayrılmamaq kerekmiz. Qırımdan çıqıp ketken soñ artımızğa qalğanlarğa olğan borcımıznı ödeme vaqtı endi kelgendir.

QIRIM.net – Qırım’da, universitette çalışmalarıñız nasıl keçti. Neler yaprıñız? Beklegeniñiz kibi oldu mı? Başıñızğa kelgen en qıyın problemmalar neler edi?

Zühal Yüksel - Men mından TIKA vastasınen Qırım Devlet Müendislik Pedagoji Üniversitetinde Qırım Tatar Tili ve edebiyatı kafedrasındaki Qırım Tatar Tili ve Edebiyatı-Türk Tili ve Edebiyatı Bölügünü qurmağa dep kettim. Anda bu bölükni qurğan soñ, Türk tili dersleri bermege başladım. Daa soñ universitet içinde Türk Tili ve Edebiyatı kafedrası açma fikri doğdı. Bu kafedra içün yapqan programmamızda Köktürkler vaqtından başlap bütün eskiden olğan Türk boylarınıñ tilleri ve edebiyatlarını oqutulacaq edi. Çünki Tatar Tili ve Edebiyatı kafedrasında olğan programmada bu dersler olmağanı kibi bu derslerni oqutacaq ocalar da yoq. Bilgenimiz kibi bu eski Türk şiveleri, Türkiye Türkçesiniñ olğanı kibi Qırım Tatarcasınıñ da tamırını teşkil eteler. Bu şiveler ögrenilse Qırım Tatarcasınıñ da pek çoq probleması çözülecektir.
Şimdi Türk tili ve Edebiyatı kafedrası universitette açıldı. Bulay bütün türk tillerini içine alğan bölüm, bütün Uqrayna boyunca sade bizim universitemizde bar. İnşalla vaqtı kelgende bizim universitemiz Uqraynanıñ Türkoloji merkezi olacaq.
Uqraynada resmi işlerni yürütmek pek qıyın. Yazğan er bir resmi evraq aylarnen anda mında bekley. Em de olacaq olmaycaq er bir yerde bu evraqlarnı cibermek kerek ola.
Qırım’da yaşağan eñ büyük qıyınlıq rusça bilmegenimden oldı. Bazı da ötmek bile alıp olamağanımdan aç qalğan vaqıtlarım da oldı. Lâkin ne olsa olsun menim içün Qırımda yaşamaq pek yahşı oldı. Pensiyağa çıqqan soñ bütünley Qırımda yaşamağa qarar berdim.

QIRIM.net – Qırımtatar tilimizge Qırım şivesi, Qırım Türkçesi, Qırım Lehçesi kibi adlandırğanlar bar. Bir tilşınas olıp til, şive, lehçe nedir ve bizim tilimizni bu terminlernin angisine bağlaysıñız ?

Zühal Yüksel - Qırım Tatarcasınıñ da Türkiye Türkçesiniñ tamırı bir. Daa Köktürkler vaqtında aynı olğan bu milletniñ isimi Türk edi. Elbette daa o vaqıtta ast kimlikler de bar edi. Hanlıqlar vaqtında bu Türk boyları ast kimliklerini millet isimi kibi qullanğanlar. Elbette bunıñ neticesinde de til isimleri de ortağa çıqqan.
Biz bugün endi yazı tili olğan Türk tiline şive dep aytamız. Bugün qullanılğan türk tiline Çağdaş türk şivesi, endi qullanılmağan Çağatay, Qıpçaq kibi tillerge de Eski Türk şivesi deymiz. Türk tiliniñ bilinmegen pek eski vaqıtlarda Çuvaşça, Yaqutça kibi ayrılğan qollarına ise lehçe deymiz. Lâkin soñki vaqıtlarda bularnıñ episine birden lehçe demege başlandı. İlmi cihetten qarağanda qırım tatarcasına Qırım Tatar Türk şivesi demek mümkün. Amma bilgenimiz kibi, Qırım Tatarları sürgünlükte de Türki halqlarnıñ arasında yaşağanlar. Oyerlerde coyulup ketmemek içün ast kimliklerine pek sıqı sarılğanlar. Elbette onlarnı saqlağan şey bu ast kimlikleri olğan. Bugün de bu kimlikni saqlamasalar yoq olup ketermiz dep qorqalar. Terimlernen uğraşa ekende asıl olğan şeyni yoq etmemek kerek. Bizler bir olmaq kerekmiz. Anavı Qırım şivesi, mınavı Qırım türkçesi kibi isimler olsun dep tırışsa, demek biz sade qavğalaşa qavğalaşa yürecekmiz. Em de bugün Qırımda olğan Tatarlar da tamırlarınıñ türk olğanın qabul eteler. Men bellesem ayrılıq olmaması içün Qırım Tatarcası demek yahşı olacaq. Türkiyedekiler şulay dey, Romanyadakiler bılay dey, Qırımdaqılar da olay dep qavğalaşa bermek bizlerni darqatıp bitirir. Şimdi esas problema öz kültüramıznı ögrenip, onı saqlamaq olmalı. Yoqsam Qırım Tatarları yoq olup ketiyatır.

QIRIM.net – Bilgeniniz kibi Birinci Qurultay’da latin elifbesine keçme qararı alındı. Bu muim usus aqqında fikirlerinizni anlatıñız. Ale daa kiril elifbesinden latin elifbesine keçip olamadıq. Sizge kore, bunın sebepleri nedir?

Zühal Yüksel - Aqlımda qalğanına köre, Azerbaycan’dan soñ ilk defa Latin elifbasını qabul etken Qırım Tatarları oldı. Lâkin Qırım Tatarlarınıñ devletçilikleri olmağanı içün, Lâtin elifbasını yerleştirip olamadılar. Lâkin şunı da aytmaq kerek ki, bizler de bu mevzuda tekaran da olsa tembellik etemiz. Bizim tilimiz içün azırlanğan Kiril elifbası dersin şunı ögrenip olmasınlar dep ususen tüzülgen. Bir qaraysıñ bir yerde eki seske bir işaret, bir qaraysıñ eki seske bir işaret... Ayrıca bizim tilimizniñ ususiyetlerine Kiril elifbası aslı da uymay. Eñ qısqa vaqıtta Lâtin elifbasına keçmege mecburmız. Bilesizmi Men Qırım’da ekende, Emel Vaqfı, bir Qırım Tatarlarınıñ sürgünlükten evelki, sürgünlük vaqıtı ve sürgünden soñ Qırım Tatarlarınıñ yaşayışlerinen bağlı bir konkurs yasadı. Bu konkursnıñ eki şartı bar edi. Birinciden Qırım Tatarca yazılacak, ekinciden Lâtin elifbasınen olacaq. 200’den çoq yazı keldi, episi de em Tatarca, em de Lâtin elifbasınen. Demek tekaran özümüzni sıqsaq Latin elifbesınen yazıp oqumaq işte qıyın olmaycaq.

QIRIM.net – Uzun zamandır bir Tatarca-Türkçe luğatnı azırlamaq kerek dep aytıla. Ama kunumuzde boyle bir luğat yoq. Bazı kişiler boyle bir luğatnı azırlap olacaq tek kişi Zühal Ocadır dep aytqan edi. Siznin boyle bir çalışmañız bar mı?

Zühal Yüksel - Men Qırım Tatarcası-Türkiye Türkçesi bir lügat azırlamağa tırışam. Lâkin sizniñ aytqanıñızğa köre, madde başlıqlarınıñ qarşılığı tek söz olğan ve em Qırım Tatarca- Türkiye Türkçesi; em de Türkiye Türkçesi-Qırım Tatarcası şekilinde qullanılacaq bir lügat emen kerek. Bu iş pek qıyın olmasa kerek. Başta daa qısqa bir lügat yasasaq, soñ onı daa da keñleştirmek mümkün olur.

من الأمثال الشعبية عند تاتار القرم

Murad etseñ - soqur kozden yaş kelir.

Talapkârğa nur yağar.

Taşnı sıqsa, suvunı çıqarır.

Qıdırğan - tapar, murad etken - yapar.

Aldın ketken yol alır.

Ayâqlar yurdikçe, qollar işsiz qalmaz.

Talapkârnı mal basar,
Tenbelni yuqu basar.

Yalınından tutalmasañ,
Quyruğından tutalmazsıñ.

Esapsız qasapnıñ
Belinde qalır masatı.

Qıbırdağan aç qalmaz.

Qazanına çekmegenniñ qazanı qurusın

ايوالله قاردش