Kasgarlı Mahmut

من طرف **Aktay Türkmen** الثلاثاء مارس 18, 2008 5:35 pm

Kaşgarlı Mahmut

XI. yüzyılda yaşayan Türk dil bilginidir. Divan-ı Lügati’t-Türk adlı eseriyle ünlüdür. Karahanlılar soyundandır. 1072 yılında yazmaya başladığı eserini 1074te tamamlayarak Bağdatta Abbasî halifesi El-Muktedî Billah'a sunmuştu. Eserin el yazması tek kopyası Fatih Millet Kütüphanesinde 1910 yılında bulundu. 1915-1917 yıllarında öğretmen Kilisli Rifat Efendinin çevirisi üç, Besim Atalayın çevirisi ise beş cilt olarak basıldı.Karahanlılar do'neminde yetişen ve ilk Türk dil bilgini olan Kaşgarlı Mahmut’un doğum tarihi, kesin olmamakla birlikte 1025 olarak biliniyor. Babası Barsaganlı bir bey idi. 1071-1077 arasında Bağdat’ta bulunan Mahmut, Türk kültürünün Araplara tanıtılmasında büyük rol oynadı.

İbn-i Fadlan, Gerdizi, Tahir Mervezî, Muhammed Avfî ve Beyhakî gibi kendi do'neminin Türk hayat ve cemiyetleri üzerine eğilen ünlü alimleriyle birlikte Türk illerini adım adım dolaşan Kaşgarlı Mahmut, çalışmalarında Türkçe’yi resmi dil olarak kabul eden Karahanlı Devleti’nden de büyük destek go'rdü.Türkçe’nin serpilip gelişmeye başladığı o do'nemde, Mahmut’la birlikte Balasagunlu Yusuf Has Hacib de Türk diline büyük hizmet etti. Bu iki Türk alimi, ortaya koydukları eserlerle, Türk dil birliğinin sağlanmasına o'nemli katkılarda bulundular.Aynı zamanda filolog, etnograf ve ilk Türk haritacısı olan Kaşgarlı Mahmut, Divan-ı Lügati’t-Türk adlı eserinde; yaşadığı devirdeki Türk illerinin ve boylarının kullandığı ağızları canlı olarak tespit etti.

Oğuz Türklerinin 24 boyu ile ilgili şemayı da verdiği eserinde, Türkçe’nin zenginliğini ve Arapça ile Farsça yanındaki değerini ispata çalışan Mahmut, ayrıca Türkçe’yi Araplara o'ğretmek gayesiyle Kitabu Cevahirü’n-Nahvi Lügati’t-Türk adlı gramer kitabını yazdı.
Divan’ında Türk dilinin grameri yanında, Türk yer adları, Türk damgaları ve Türk topluluklarını da etraflı şekilde anlatan Kaşgarlı Mahmut, o'mrünün sonlarına doğru tekrar memleketi Kaşgar’a do'nerek, tahminen 1090’da burada vefat etti. Doğu Türkistan’da bulunan Kaşgar şehrine 35 kilometre uzaklıktaki Azak ko'yünde olan kabri, 1983 yılı Temmuz ayında bulundu. Türk illerini, obalarını ve bozkırlarını birer birer dolaşan ve Türk dili ve kültürüne ait topladığı malzemeyi titizlikle inceleyerek eserlerine alan Kaşgarlı Mahmut; Türk, Türkmen, Oğuz, Çiğil, Yağma ve Kırgız boylarının ağız ve lehçelerini karşılaştırmalı olarak işledi. Ona go're; Türk lehçelerinin en kolayı Oğuz lehçesi, en dürüst ve kullanışlısı Yağma ve Tuhsi şivesi, en edebisi ise Kaşgar Türkçesidir.
Divan-ı Lügati’t-Türk, bir o'nso'zle so'zlük kısmından meydana gelmiştir. O'nsözde yazar Türk dilinin tarifini, lehçelerinin o'zelliklerini sayar ve dilbilgisi kurallarını, Arapça’dakilere kıyasla go'sterip tespit eder. Ana dilinin Arapça’dan çok üstün olduğunu so'yler ve o'rnekler verir. Bu arada, o bilgileri nasıl elde ettiğini, nasıl bütün memleketleri gezip dolaştığını da anlatır. İkinci, yani so'zlük bo'lümü, Türkçe kelimelerin Arapça izahlarını kapsar. Bu nedenle, eser, Arapça yazılmış bir Türkçe so'zlüktür. Ya da Türkçe’den Arapçaya so'zlüktür. Arapça dilbilgisindeki şekillerine go're sıralanmış 7500den fazla kelime hakkında açıklama yapılmıştır.

Büyük bilgin bu açıklamaları yaparken kelimelerin nerelerde ve hangi anlamlarda kullanıldığını go'stermiştir. Bu esere ve onu izleyen başka eserlere kadar yazılı edebiyat o'rneklerimiz bilinmediği için, daha o'nceki yüzyıllara ait so'zlü edebiyat o'rneklerini Kaşgarînin kitabından o'ğrenmekteyiz. Sagu denilen ağıtlar, koşuk dediği koşmalar, sav dediği ataso'zleri ve nazım şekillerinden başka verdiği dersten o'rneklerine bakarak mesela Alp Ertunga adındaki destanlaşmış kahramanın varlığını da yine Divan-ı Lügati’t-Türkten o'ğrenmiş bulunuyoruz. Bu sebeplerden dolayı Kaşgarlı Mahmutun Divan-ı Lügati’t-Türkü hem dil, hem edebiyat, hem toplum ve sosyoloji tarihimiz bakımından çok o'nemli belgeleri toplayan bir kaynaktır.

Ancak bu kaynak eser 1910 yılına kadar bilinmiyordu. Gerçi Katip Çelebinin Keşfüzzünûn adlı bibliyografyasında Kaşgarlı Mahmuttan da so'z edilmiştir. Ama bu bilgi çok sınırlıdır. Vanizade Nazif Paşanın yakınlarından bir hanım, 1910 yılında İstanbuldaki Sahaflar Çarşısında dolaşırken bu dev eseri tozlu raflarda bulmuş, satın almak istemiştir. Elindeki ganimetin kadrini ancak o zaman anlayan kitapçı, kitabın fiyatını 25 altına kadar yükseltmiş, hanım da kitabı alamamıştır. Ancak işi Maarif Nezaretine duyurmuştur. “Ne olduğu belirsiz bir kitaba avuç dolusu altın verilemeyeceği” gerekçesiyle Maarif Nezareti, eseri satın almayı reddetmiştir.
Haber, kitap delisi merhum Ali Emiri Efendiye intikal etmiştir. Kitaplarını millete hediye ederek Fatih Millet Kütüphanesini kurmuş ve ilk müdürlüğünü yapmış olan Ali Emirî Efendi, kitapçıyı getirtmiş, eseri inceledikten sonra adamı kütüphaneye kilitleyerek para tedarikine çıkmıştır. İşte bo'yle borç harç satın alınan Divan-ı Lügati’t-Türk, uzun zaman Ali Emiri Efendinin kıskanç titizliğiyle kütüphanede saklanmıştır. Ali Emirî Efendi, eserin basımına ancak Sadrazam Talat Paşanın ricası üzerine razı olmuştu. Eldeki yazma, Kaşgarlı Mahmutun el yazısı olmamakla beraber ondan 192 yıl sonra şam’lı Mehmet adında usta bir hattat tarafından yazılmış yer yüzündeki tek nüshadır. Kaşgarlı, eserini Araplara kabul ettirmek için iki yerde; Peygamberin iki hadisini zikreder ki, şunlardır:
“Yüce Tanrı: Benim bir ordum vardır ki onlara Türk adını verdim. Onları doğuda birleştirdim. Bir millete kızarsam cezalandırmak go'revini onlara veririm...” buyurmuştur.
“Yüce Tanrı: Türkçe o'ğreniniz, çünkü Türkçe’nin uzun bir saltanatı vardır...” diye buyurur.
Divanü Lügatit-Türk dünyanın her yanında, Türkoloji ilmiyle uğraşan pek çok bilgin için paha biçilmez bir kaynak olmuştur. üzerinde şimdiye kadar yerli, yabancı, uzmanlar çok çeşitli incelemeler yapmışlardır.

من طرف lonely wolf الأربعاء مارس 19, 2008 3:36 pm

dikkat çekici bir konudur, ellerin varolsun sağolsun Aktay bey
Kaşgarlı Mahmut efendimiz Türk kültürünün ulu sembollerinden biridir, onun yazdığı divan bir o'lümsüzdür, Yüce Tanrımız onu rahmet eylesin, yeri uçmağ olsun

من طرف dogan الأحد مارس 23, 2008 1:30 am

أنت كاشغري زماننا يا أخ أقطاي ولكل زمان فرسانه

من طرف **suriye-turkmen** الأحد مارس 23, 2008 1:37 am

sizin duygularınızı takdir edip sizleri teşekkür ediyoruz kardeşim, her zaman her an tek başına bir avuç alkışlayamaz

konuda paylaşım ettiğiniz için esenlikler dilerim

من طرف lonely wolf الأحد مارس 23, 2008 3:39 pm

أنت كاشغري زماننا يا أخ أقطاي ولكل زمان فرسانه

sen shu an ki zamanimizin Kashgarlisisin oysa her zamanin atlilari vardir

OYLESINE YAZMISH OLSAYDINIZ DOGAN KARDESH DAHA IYI OLURDU

ESENLIKLER

Kasgarlı Mahmut